Görevleri
Kuzey Deniz Saha Komutanlığı’nın temel görevleri, kuruluşundaki birliklerin savaş için hazır tutulmasını sağlamak ve sorumluluk sahasında görev yapan diğer birlikleri desteklemektir.
Tarihçesi
30 Ekim 1918 tarihinde Mondros Ateşkes Antlaşması’nın imzalanmasıyla Boğazlar ve Marmara Denizi müttefiklerin kontrolüne geçmiştir. Kurtuluş Savaşı sırasında deniz ikmal yollarının oluşturulması için Ankara’da Umur-ı Bahriye Müdürlüğü kurulmuş ve TBMM hükümeti tüm deniz işlerini bu küçük teşkilat aracılığıyla yürütmüştür. Zaferin ardından 11 Ekim 1922’de Mudanya Ateşkes Antlaşması’nın imzalanmasıyla ve 30 Ekim 1922’de Bahriye Nezareti’nin lağvedilmesiyle, İstanbul’daki Bahriye Dairesi ve bağlıları Ankara’daki Bahriye Dairesi Başkanlığına bağlanmıştır. Bu bağlamda, Kasımpaşa’daki Bahriye Nezareti binası 14 Kasım 1922’de İstanbul Bahriye Kumandanlığı karargâhı olarak kullanılmaya başlanmıştır.
1925 yılında yayımlanan Bahriye Teşkilat Talimatnamesi’ne göre İstanbul Bahriye Kumandanlığı, idari olarak yeni kurulan Bahriye Vekaletine, harekât açısından ise Genelkurmay Başkanlığına bağlıdır. Ancak, 16 Ocak 1928 tarihinde Bahriye Vekaleti kaldırılmış ve Bahriye işleri Milli Savunma Bakanlığı’na devredilmiştir. Bu süreçte, İstanbul Deniz Kumandanlığı’nın yerine Bahriye Sevkiyat Müdürlüğü kurulmuştur.
Bahriye Sevkiyat Müdürlüğü’nün adı, 1 Ağustos 1932’de İstanbul Deniz Kumandanlığı olarak değiştirilmiş ve bu yeni komutanlık, harekât, talim ve terbiye bakımından Büyük Erkan-ı Harb Başkanlığına, idari ve mesleki konularda Milli Savunma Bakanlığına, askerlik ve inzibat işlerinde ise 3. Kolordu Komutanlığına bağlı kılınmıştır. Bu bağlamda, askeri ve inzibat bakımından İstanbul Tersanesi Fabrikalar Umum Müdürlüğü (Gölcük’e taşınana kadar), Deniz Levazım Deposu Müdürlüğü, Deniz Dikimhanesi Amirliği, Deniz Matbaası, Deniz Müzesi, Karadeniz Boğazı İşaret İstasyonu Kumandanlığı, ve Deniz Evrak Evi Memurluğu İstanbul Deniz Kumandanlığı’na bağlanmıştır.
1949 yılında Deniz Kuvvetleri Komutanlığı’nın kurulması ve 1952’de Türkiye’nin NATO’ya üye olmasıyla birlikte, Türk Deniz Kuvvetleri kapsamlı bir yeniden yapılanma sürecine girmiştir. Özellikle boğazların savunulmasında temel konsept değişiklikleri yapılmıştır. Karadeniz ve Çanakkale Boğazları, 1951 yılına kadar sırasıyla Birinci ve İkinci Kolordu Komutanlıklarının sorumluluğunda bulunmuştur. Ancak, II. Dünya Savaşı sonrasında Trakya’daki Türk Kara Kuvvetlerinin geri emniyeti ve irtibatı, NATO ittifakında daha az önem taşımaya başlamış, deniz geçitlerinin suüstü ve denizaltı geçişleri açısından önem kazanmıştır. Aralık 1952’de boğazların savunulması sorumluluğu 1’inci Kolordu Komutanlığından alınarak Deniz Kuvvetleri Komutanlığına devredilmiştir.
Bu değişimle, 28 Aralık 1952’de İstanbul Deniz Komutanlığı lağvedilmiş ve Boğazlar ve Marmara Komutanlığı kurulmuştur. 1955 yılında Anadolu Kavağı’nda İstanbul Boğaz Komutanlığı ve Çanakkale Nara’da Çanakkale Boğaz Komutanlıkları konuşlandırılmıştır. 1953-1967 yılları arasında, kısmen Amerikan askeri yardımıyla çeşitli savaş gemileri ve yardımcı araçlar temin edilmiştir.
Ancak, Marmara ve Boğazlar Kolordu Komutanlığı’nın stratejik açıdan yetersiz olduğu görülmüş ve Akdeniz ile Karadeniz harekât alanlarının ayrı komutanlara verilmesi kararlaştırılmıştır. Bu doğrultuda, 1961 yılında Türk Deniz Kuvvetleri Komutanlığı bünyesinde Boğazlar ve Marmara Kolordu Komutanlığı, Kuzey Deniz Saha Komutanlığı olarak yeniden düzenlenmiştir. Bu yeni yapılanmayla, Nara’da Çanakkale Boğaz Komutanlığı, Anadolu Kavağı’nda İstanbul Boğaz Komutanlığı, Karadeniz Ereğli’de Karadeniz Bölgesi Üs Komutanlığı ve Erdek’te Marmara Denizi Bölge Komutanlığı oluşturulmuştur. Kuzey Deniz Saha Komutanlığı’nın temel görevleri, muharip gemilere lojistik ve sahil desteği sağlamak, üs ve lojistik destek tesislerini yönetmek, ve kıyı muharip görevlerini yerine getirmektir.
Zamanla, Kuzey Deniz Saha Komutanlığı’nın İstanbul Boğaz Komutanlığı, Çanakkale Boğaz Komutanlığı ve Karadeniz Bölge Komutanlığı çerçevesinde şekillenen ana yapısına çeşitli eklemeler yapılmıştır. 1963 yılında Kurtarma ve Sualtı Komutanlığı, 1976 yılında Sualtı Taarruz Grup Komutanlığı, 1982’de Kurtarma Grup Komutanlığı ve Sualtı Savunma Grup Komutanlığı, 1972’de Seyir, Hidrografi ve Oşinografi Dairesi Başkanlığı ve 1999 Gölcük depreminden sonra Pendik’e taşınan İstanbul Tersanesi Komutanlığı gibi yapılar kurulmuştur. Ayrıca, II. Dünya Savaşı sırasında geçici olarak Konya’ya taşınan ve 1947’de Dolmabahçe Camii içinde hizmet vermeye başlayan İstanbul Deniz Müzesi Komutanlığı da bu süreçte önemli bir yer edinmiştir.
